Szmaragdowe w jej oczach iskierki radości
Nie, to nie był prawdziwy szmaragd, a żaden z kamieni szlachetnych, a dla Janka była to najcenniejsza pamiątka, jaka pozostała mu po jego mamie. Pierścionek już dawno rozkruszył się na drobne części, ale szmaragdowe szkiełko przypominające drogocenny kamień, wciąż mieniło się w słońcu wszystkimi odcieniami zieleni.
Zieleń kojarzyła się Jankowi z ciepłem, wiosną, lasem, który tak bardzo kochał, ale od kilku miesięcy również z kolorem oczu pewnej dziewczyny. Stasia mieszkała kilka ulic dalej, spotykali się najpierw potajemnie, ale już wkrótce okazało się, że są dla siebie stworzeni.
Czasy nie były wówczas najlepsze, po klęsce Napoleona zgodnie z postanowieniami Kongresu Wiedeńskiego z lat 1814–1815 Wilno przypadło Rosji. Mimo wielu oczekiwań nie weszło w skład Królestwa Polskiego. Na początku XIX wieku kultura rozwijała się w Wilnie całkiem prężnie - wszak za rządów cara Aleksandra I rozwinął się Uniwersytet Wileński. Stał się ośrodkiem niezwykle aktywnego ruchu umysłowego i jednocześnie centrum polskości. Wykładali na nim: Jan i Jędrzej Śniadeccy, znani jako bracia Śniadeccy, Joachim Lelewel, a studentami byli m.in: Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Powstawały liczne towarzystwa naukowe i patriotyczne związki studenckie: promieniści, filomaci i filareci. W konspiracyjnym środowisku znaną z aktywnej działalności postacią był wtedy Tomasz Zan, poeta i przyjaciel Mickiewicza, który był związany z Towarzystwem Filomatów
i Zgromadzeniem Filaretów. Niestety, tuż po powstaniu listopadowym, rząd carski zamknął wiele szkół, w tym również uniwersytet. Nadeszły jednak gorsze czasy, gdyż po powstaniu styczniowym w Wilnie rozpoczęły się represje, wiele osób stracono w publicznych egzekucjach, jeszcze więcej zesłano na Sybir. Rozpoczęła się bardzo agresywna rusyfikacja
i prześladowania.
W takich okolicznościach niezrażony niczym Janek zdecydował, że chce spędzić ze Stasią resztę swojego życia. Nie był osobą majętną, ale postanowił zaimponować swojej wybrance i sam wykonał “pierścionek zaręczynowy”, który pierścionkiem nigdy nie był. Ze znalezionego w lesie rogu jelenia wykonał medalion, w którym własnoręcznie umieścił szmaragdowe oczko pozostałe z pierścionka jego mamy. Stasia oczywiście przyjęła zaręczyny i wówczas w jej oczach zaszalały iskierki radości. Janek i Stasia pobrali się w małym kościołku, w otoczeniu najbliższej rodziny. Dwa lata później, na świat przyszła ich córka – Jadwiga.
Był rok 1900. Represje nie ustawały i niestety nie ominęły również moich ancestorów. Pewnej nocy Jan został zabrany z domu. Wyszedł tak, jak stał. Nikt wówczas nie podejrzewał, że Janek już nigdy nie zobaczy swojej córki Jadzi, ani szmaragdowych oczu Stasi. Razem z tysiącem innych Polaków i Litwinów został zesłany na Sybir.
Stasia z malutką córką musiały sobie radzić same. W najsmutniejszych chwilach Stasia płakała i ściskała w dłoni medalion, modląc się jednocześnie o powrót Janka. Tak się jednak nie stało.
Jadwiga rosła, a wtedy wybuchła I wojna światowa. Tak naprawdę zarówno Polacy jak i Litwini wiązali ten fakt z nadzieją odzyskania niepodległości przez Wilno i Wileńszczyznę.
We wrześniu 1917 roku w Wilnie wybrano Radę Litewską tzw. Tarybę, która 16 lutego 1918 roku ogłosiła niepodległość i powstanie niepodległego Królestwa Litwy.
Rozstrzygnięcie przynależności państwowej Wilna i Wileńszczyzny bez uszczerbku dla zamieszkujących te rejony Polaków, Białorusinów i Litwinów nie było sprawą prostą. Za Litwą przemawiały sprawy historyczne,
Litwini zwyczajnie nie chcieli się wyrzec swojej historycznej stolicy. Natomiast za Polską przemawiała statystyka, ponieważ ponad połowę mieszkańców Wilna stanowili Polacy.W tych warunkach zrozumiałe, że strona polska nie chciała rezygnować z miasta.
W pierwszych dniach stycznia 1919 roku Jadwiga miała już 19 lat, wówczas Wilno ponownie zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Jednak już w kwietniu zostało odbite przez wojska polskie. Jadzia stojąc w tłumie wiwatujących Polaków z dumą patrzyła, jak naczelny wódz Józef Piłsudski konno wjeżdża do Wilna przez Ostrą Bramę. Wydał on wówczas odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, zapowiadając, że to społeczeństwo samo zdecyduje o swojej przyszłości. Spotkało się to jednak z protestem Litwinów i bardzo zaogniło sytuację wewnętrzną.
I chociaż ponownie czasy nie należały do najspokojniejszych, to nawet wówczas znalazło się miejsce na odrobinę uczucia i miłości. Jadzia miała 25 lat, kiedy poznała Feliksa, cztery lata starszego właściciela pokaźnej stadniny. Feliks nie był rosłym mężczyzną, oglądając zdjęcia mógłbym nawet powiedzieć, że był malutkim, drobnym człowieczkiem. Nie miało to większego znaczenia dla Jadzi, nie namyślała się długo z odpowiedzią na słynne pytanie - “czy zostaniesz moją żoną?”. Zgodziła się bez wahania. Ślub wzięła ubrana w białą, długą koronkową suknię, a na jej szyi zawisł medalion podarowany przez Stanisławę.
Niedługo potem na świat przyszła pierwsza córka – Helena. Wkrótce potem reszta dzieci, w sumie siedmioro. Życie toczyło się miarowym rytmem, nie zawsze przybierało różowe barwy, jednak rodzina zawsze trzymała się razem. Gdy Helena miała 8 lat, wybuchła II wojna światowa. Po 40 dniach okupacji Wilno zostało przekazane Republice Litewskiej, później wcielone do Związku Radzieckiego aby od 1941 roku znaleźć się pod okupacją hitlerowską.
W mieście nastąpił wówczas straszliwy terror. Helena i jej rodzeństwo byli świadkami pogromu – prześladowaniom poddawano tysiące mieszkańców. Niestety ten horror dotknął również rodzinę Heleny. Jej babcia Stanisława, wraz z rodziną żydowską, którą ukrywała w swoim domu została wywieziona do ponarskich lasów i tam zamordowana.
Po nieudanej akcji AK pod kryptonimem „Ostra Brama”, Wilno zostało zdobyte przez Sowietów. Po wojnie kilkaset tysięcy Polaków z Wilna, zostało przesiedlonych na teren dzisiejszej Polski.
Jadwiga i Feliks wraz z dziećmi, zmuszeni byli pozostawić majątek i stadninę i w poczuciu racji, gdyż czuli się Polakami, wyruszyli na nieznane im ziemie.
Los przywiódł ich do Lulewic. Małej wioski niedaleko Białogardu. Wiedli tutaj spokojne, wiejskie życie, połączone z ciężką pracą na gospodarstwie. Helena i jej rodzeństwo chodzili do szkoły, a popołudniami pomagali rodzicom w pracy. W pewnym momencie swojego życia, Feliks decyduje się sprzedać swoje gospodarstwo i wszyscy przeprowadzają się do miasta Białogard,
W 1950 roku Helena miała 19 lat i właśnie wtedy poznaje Wacława. Chłopaka krzepkiego, wesołego, ale i pełnego młodzieńczego animuszu. Bardzo szybko zostają parą, ich związek przypieczętowany zostaje przysięgą małżeńską a przepiękną suknie Heleny zdobił ma się rozumieć – medalion wykonany przez Jana. Stało się to już niemal tradycją – medalion ze szmaragdowym oczkiem był świadkiem wydarzeń ważnych, pełnych emocji, uczuć i miłości.
Gdy w 1951 na świat przyszła pierwsza córka Heleny i Wacława – Teresa, wiadomo było, kto odziedziczy medalion.
Mam w domowym albumie piękne zdjęcie babci Teresy – ma 19 lat, pięknie się uśmiecha, a w oczy „rzuca się” ten właśnie medalion. Sam nigdy go nie widziałem. Byłem jeszcze dzieckiem, gdy babcia Teresa zmarła. Niewiele też o nim opowiadała, ponieważ dopiero po jej śmierci historia niezwykłej pamiątki wyszła na jaw. Tradycja przekazywania medalionu z pokolenia na pokolenie i używaniu go w chwilach ważnych, trochę się zatarła. Babcia nie założyła medalionu w chwili ślubu. Po śmierci babci, medalion trafił do rąk mojej cioci Kasi, która nie wyszła za mąż – i jak się zarzeka – nigdy nie wyjdzie.Wybrała go sobie spośród wszystkich możliwych przedmiotów stanowiących pamiątkę po mamie. Ciocia opowiadała, że nie znała historii tego przedmiotu, który od dziecka ją fascynował. Dowiedziała się o wszystkim dopiero po śmierci swojej mamy, a mojej babci.
W tej chwili medalion znajduje się tysiące kilometrów stąd - w Londynie. Wiem, że trafi on kiedyś w moje ręce. Mam nadzieje, że ani ja, ani medalion nigdy nie będziemy musieli być świadkami tragedii spowodowanych historyczną zawieruchą i będzie mi się on kojarzył tylko z pięknymi rzeczami, jak szmaragdowe iskierki radości w oczach mojej pra pra prababci Stasi.
Olaf Łukaszewicz
Czyli jak towarzyszyć dziecku w jego drodze edukacyjno-zawodowej”.
Weź w nim udział, a dowiesz się:
